MAKTABA YA JAIZMELA: Karl von Frisch ni nani?

Juni 12, 1982 alifariki mwanasayansi wa Austria Karl von Frisch. Frisch alikubuhu katika masuala ya madawa (physiology/medicine) na etholojia. Ni mshindi wa tuzo ya Nobel katika kategori hiyo mwaka 1973.

Mwaka huo huo alishinda na wenzake wawili Nikolaas Tinbergen na Konrad Lorenz. Alifariki jijini Munich nchini Ujerumani akiwa na umri wa miaka 95 (alizaliwa Novemba 20, 1886 huko Vienna, Austria). Frisch alifanya kazi nyingi za kisayansi lakini alikuwa maarufu kwa utafiti wake kwenye nyuki na namna ya utengenezaji wa asali.

Frisch ndiye wa kwanza kurekodi tukio la namna nyuki wanavyocheza (waggle dance) pindi wanapotafuta mali ghafi kwa ajili ya utengenezaji wa asali. Katika nadharia yake mnamo mwaka 1927 kupitia kitabu chake cha ‘Aus dem Leben der Bienen’ ikiwa na maana ya ‘The Dancing Bees’ yaani ‘Nyuki Wanaocheza’ alionyesha utafiti huo ambao hakukubaliwa haraka lakini baaadaye aliukubali.

Frisch alijikita katika kategori ya kuwaangalia viumbe hao na tabia zake (etholojia) ikiwamo namna wanavyohama kutoka sehemu moja kwenda nyingine. Hapo ndipo Frisch alipowaangazia nyuki katika kategori ya utengenezaji wa asali. Nyuki aliowaangazia ni wale wa aina ya Carniolan kitaalamu wanajulikana ‘Apis mellifera carnica’ ambao wanapatikana kwa wingi huko Slovenia, maeneo ya Kusini ya  Austria, pia baadhi ya maeneo nchini Croatia, Bosnia & Herzegovina, Serbia, Hungaria, Romania, na Bulgaria.

Frisch aligundua kuwa nyuki wanaweza kutofautisha mimea mbalimbali inayokua na harufu yao. Kwa kushangaza, unyeti wao kwa ladha "tamu" una nguvu kidogo tu kuliko kwa wanadamu. Aliwafundisha nyuki kula kwenye sahani ya maji ya sukari iliyowekwa kwenye kadi ya rangi. Frisch alibaini kuwa nyuki watatembelea zaidi kadi za rangi ya bluu kuliko kijivu.

Pia Frisch alibaini kuwa nyuki wana saa ya ndani na njia tatu tofauti utunzaji wa wakati. Ikiwa nyuki anajua mwelekeo wa mahali pa kula unaopatikana wakati wa safari ya asubuhi, inaweza pia kupata eneo sawa, na wakati unaofaa ambapo chanzo hiki hutoa chakula, wakati wa mchana hutegemea na mahali jua lilipo.

Katika maisha yake binafsi Frisch alimwoa Margarete ambaye alifariki mnamo mwaka 1964. Mtoto wao mmoja alikuja kuwa Mkurugenzi wa Brunswick katika makumbusho ya Historia ya Asili kati ya mwaka 1977 na 1995.