Kagame, Museveni: Marafiki na Maadui wakati mmoja (frenemies)

Kagame alizaliwa katika familia ya Kitutsi Kusini mwa Rwanda Oktoba 23, 1957. Alipokuwa na miaka miwili, mapinduzi ya Rwanda yalihitimisha udhibiti wa kisiasa wa Watutsi uliyodumu kwa karne kadhaa, familia yake ilikimbilia nchini Uganda alikoishi utoto wake wote.

Katika miaka ya 1980 Kagame alipigana katika jeshi la uasi la Yoweri Kaguta Museveni, na kuwa afisa wa juu wa jeshi baada ya ushindi wa kijeshi wa Museveni kumwingiza madarakani.

Kagame alijiunga na kundi la "Rwandan Patriotic Front" RPF, lililoivamia Rwanda mwaka 1990, kiongozi wake Fred Rwigyema aliuawa mapema katika vita na Kagame akakalia kiti.

Kufikia mwaka 1993, RPF ilikuwa inadhibiti sehemu kubwa ya ardhi ya Rwanda na makubaliano ya kusitisha mapigano yakasainiwa. Mauaji ya rais wa Rwanda Juvenal Habyariman yalisababisha mauaji ya kimbari ambamo watu 800,000 waliuawa.

Kagame alianzisha tena vita vilivyokomesha mauaji hayo na kuishia kwenye ushindi wa kijeshi. Pia alifanikiwa jaribio la kubadili katiba ya taifa hilo ambayo itamruhusu kuendelea kutawala baada ya kumaliza muhula wake wa sasa mwaka 2017, na huenda akaitawala nchi hiyo hadi akiwa na umri wa miaka 77 mnamo mwaka 2034.

YOWERI KAGUTA MUSEVENI

Rais Yoweri Museveni ameongoza Uganda kwa miongo mitatu sasa, baada ya kuchukua uongozi akiwa kiongozi wa kundi la waasi.

Katiba, iliyokuwa imeweka kikomo kwenye muhula wa rais, ilifanyiwa marekebisho kumruhusu kuwania urais mwaka 2006 na baadaye akashinda tena uchaguzi Februari 2011.

Katika uchaguzi wa 2011, alipata asilimia 68 ya kura dhidi ya mpinzani wake mkuu Kizza Besigye aliyepata asilimia 26. Besigye alipinga matokeo hayo akisema kulikuwa na udanganyifu.

Umoja wa Ulaya ulisema mfumo wa uchaguzi ulikuwa umeimarika ikilinganishwa na 2006, licha ya kuwapo kasoro nyingi.

Museveni amekuwa akisifiwa kwa kuhakikisha uthabiti kisiasa pamoja na ukuaji wa uchumi Uganda baada ya miaka mingi ya vita vya wenyewe kwa wenyewe na ukandamizaji wa wapinzani chini ya watangulizi wake Milton Obote na Idi Amin.

Museveni alikuwa mmoja wa waasisi wa kundi mojawapo la waasi lililosaidiana na wanajeshi wa Tanzania kumuondoa mamlakani Nduli Idi Amin mnamo mwaka 1979. Baadaye aliunda jeshi jipya la waasi ambalo lilifanikiwa kutwaa uongozi wa taifa hilo mnamo mwaka 1986.

Chama chake cha National Resistance Movement (NRM) kilitawala Uganda kama taifa la chama kimoja hadi pale kura ya maamuzi ilipofanyika 2005 na mfumo wa siasa za vyama vingi ukarejeshwa.

Museveni alishinda uchaguzi wa urais 1996, 2001, 2006 na 2011.

Pia amekuwa akishutumiwa na Umoja wa Mataifa kwa mchango wake katika vita Jamhuri ya Kimeokrasi ya Kongo (DRC) kati ya 1998 na 2003 pia miaka ya karibuni alituhumiwa kuunga mkono makundi ya waasi huko.

Museveni alizaliwa Magharibi mwa Uganda mnamo mwaka 1944, akasomea Sayansi ya Siasa nchini Tanzania na alipigana pamoja na wapiganaji wa Front for the Liberation of Mozambique (FRELIMO), ambapo huko alipata ujuzi wa vita vya msituni, kisha akarudi nchini mwake kuendeleza mapambano.

Katika makala haya tutaangazia wawili hawa kutokana na kuwa na vita baridi, nini chanzo cha hayo yote wakati walikuwa ni watu waliosaidiana katika kuingia madarakani.

Historia yao inaanzia mbali, Kagame aliingia nchini Uganda baada ya kukimbilia uhamishoni nchini humo wakati kundi la Watutsi nchini Rwanda mnamo mwaka 1959 kusakwa kwa udi na uvumba. Utawala wa Obote, Idi Amin na Tito Okello uliokuwa wa mabavu usiowajali watu wa Uganda ndio ulimkutanisha na Museveni.

Alikuwa ni Kagame na Rwigyema wote kutoka Rwanda walioongoza mapambano ya kumwingiza Museveni madarakani walipolikamata jiji la Kampala mnamo mwaka 1986.

Japokuwa Kagame aliteuliwa kuwa mkuu wa usalama wa taifa hilo bado wazo la kurudi nyumbani lilisalia katika kichwa chake akiwa na Rwigyema walikuwa na shauku ya kurudi kuuondoa utawala wa Juvénal Habyarimana ambao ulikuwa ukizidisha ukabila.

Kagame taratibu alianza kuvunja muungano wake na Museveni kisha kusalia kuwa maadui kwa mbali, marafiki kwa wakati huo huo (frenemies). Majeshi ya Uganda mikononi mwa Museveni yalitoa msaada ambao ulikuwa na maana kubwa sana kwa Kagame kwani yalikwenda na kuushikilia jiji la Kigali ambalo hatimaye liliangukia katika mauaji ya kimbari mnamo mwaka 1994.

Kampeni ya vita vya msituni iliyokuwa ikiendeshwa na Museveni wakati Kagame alipokuwa akihudumu nao nchini Uganda yalionyesha mwelekeo kwa RPF.

Kupinga vitendo vya rushwa, kuunda upya uchumi wa taifa kwa soko huru na kuvutia wawekezaji viliongeza mvuto wa watu na matumaini makubwa kwa RPF.

Uhasama ulianza kujitokeza taratibu pale majeshi ya Kagame na Museveni yalipoanza kampeni za kutaka kuupindua utawala wa Mobutu Sese Seko nchini DRC.

Awali walisaidia pakubwa kumweka madarakani Laurent-Desire Kabila lakini kutoelewa katika mikakati ya kijeshi baada ya kuupindua utawala wa Mobutu ulianza kuota mizizi.

Vita ya Kisangani yalipo machimbo ya Almasi katika mto Congo yaliwaachanisha Kagame na Museveni. Wawili hawa walitofautiana katika mgawanyo wa mali baada yao na wapiganaji wa Kongo.  Mgawanyo huo ulionekana dhahiri pale majeshi ya Uganda yalipowasaliti wale wa Kagame. Chanzo kimoja kilisema kwamba wawili hao waliachana kutokana na kwamba Museveni alipoteza uaminifu wake kwa Kagame na kwamba alishindwa kumheshimu na kumuona kama mtu asiye na kwao. (Museveni had failed to treat him with respect).

TUCHIMBE KWA UNDANI

Itakumbukwa kwamba wakati wa vita nchini Uganda katika ukanda wa kati wa Luweero Triangle  watu wanaokadiriwa laki tano (500,000) walipoteza maisha.

Majeshi ya Museveni yalikuwa yakiwatumia wakimbizi wa Rwanda walioingia nchini humo baada ya ukosefu wa utulivu nchini mwao. Watu hao wa Uganda walijikuta wakishindwa kufanya uzalishaji kutokana mapigano kushamiri.

Hapo ndipo chanzo cha Jeshi la Wananchi wa Uganda (UPDF) lilipopata nguvu na uzoefu wa kutosha na kuongeza nguvu zaidi lilikwenda nchini Rwanda.

Haikustaajabisha wakati Museveni alipokuwa akiingia madarakani mnamo mwaka 1986 idadi kubwa ya maofisa wa kijeshi katika utawala wake walikuwa ni Wanyarwanda. Miongoni mwao ni Meja Jenerali Fred Rwigyema, Mkuu wa Usalama wa Taifa Paul Kagame, Meja Dkt. Peter Baingana alikuwa katika kitengo cha huduma za afya za Kijeshi. Pia Col. Chris Bunyenyezi alikuwa field Kamanda, Meja Frank Munyaneza, alikuwa mobile brigade Kamanda. Maelfu ya Wanyarwanda waliajiriwa katika jeshi la Uganda (UPDF).

Kagame na wakimbizi wenzake wakiwa ndani ya UPDF walitaka kutimiza azma yao ya kuiteka Kigali  na wakafanikiwa pale walipovamia taifa hilo mnamo Oktoba 1990.

Kutokubaliana kati ya Jeshi la Wazalendo wa Rwanda (RPA) na makamanda wa juu kuhusu mpango wa kuiteka Rwanda kulisababisha Meja Jenerali Rwigyema kuuawa katika siku ya kwanza ya uvamizi huo.

Meja Jenerali Rwigyema aliuawa na snipper ili asiharibu mipango hiyo na inaelezwa kwamba mwili wake ulizikwa kwa siri katika mpaka wa Uganda na Rwanda.

Meja Jenerali Rwigyema alikuwa akitaka vita ya msituni kama ilivyokuwa kwa Museveni nchini Uganda mnamo mwaka 1981, hoja ambayo ilipingwa na makamanda wenzake ambao waliona uimara wa Rais Habyarimana usingetakiwa kuingia msituni bali moja kwa moja Kigali kuteka ikulu.

Mpango kazi huo uliwagharimu mno maisha yao kwani maofisa wakubwa wa jeshi wakiwamo Baingana, Bunyenyezi, Munyaneza walipoteza maisha katika mwezi wa kwanza wa uvamizi huo. Kikosi hicho cha Kagame kilijikuta kikisonga mbele bila makamanda hivyo wakarudi kupiga magoti nchini Uganda kwa Museveni.

Wachambuzi mbalimbali wanasema Meje Generali Rwigyema alikuwa na mkakati mkubwa ambao ungewawezesha kufanya vizuri katika kuuondoa utawala wa Habyarimana.

Wakati mapambano yakiendelea Meja Paul Kagame alikuwa nchini  Marekani ambako alikuwa amepelekwa na UPDF kwa mafunzo zaidi. Ilikuwa ikieleweka kwamba Kagame alikuwa akiunga mkono mkakati wa Rwigyema.

Baada ya taarifa za kifo chake na maofisa wengine wa juu wa RPF kilimfanya Kagame asitishe mkakati wa kuipindua Kigali na kurudi msituni kutengeneza jeshi ambalo ndilo lililoleta kile kinachofamika kama Mauaji ya Kimbari 1994 yaliyotekelezwa na majeshi ya Habyarimana.

Watutsi wapatao 800,000 walpoteza maisha na wachache walikuwa Wahutu baada ya kifo cha Habyarimana aliyefariki kwa ajali ya ndege wakati akirudi kutoka Tanzania alikuwapo kwa ajili ya mazungumzo ya amani.

Inaaminika kwamba kuangushwa kwa ndege hiyo kulifanywa na missile iliyotupwa na majeshi ya ukombozi ya Kagame. Inasemekana kwamba mauaji hayo yalifanywa ili kumwingiza madarakani Paul Kagame.

KILA MMOJA ALIKUWA NA NDOTO

Museveni na Kagame wote wawili walikuwa na ndoto ya kutaka kuwa viongozi wa mataifa hayo. Vita baridi baina ya mataifa hayo kuhusu vikwazo vya kiuchumi ni mwendelezo wa kuhofia siasa na usalama wao katika siasa.

Kuna wakati utakumbuka majeshi ya mataifa haya mawili yalipigana katika ardhi ya DRC bila kuonyesha kuhusika kwa mataifa haya. Mataifa haya yanakiri kuwa yamekuwa yakipeleka majeshi yao Mashariki mwa taifa la DRC.

Wakati Rwanda wakiendeleza harakati la kulimaliza kundi la Habyarimana la Wahutu wa Interahamwe, Uganda nako wamekuwa wakiendeleza juhudi zao za kulifuta kundi la waasi Allied Democratic Forces (ADF), ambalo limekuwa na wapiganaji wengi wa Kiislamu ambao wanataka kuifanya Uganda ya Kiislamu ambayo itaongozwa na sharia za Kiislamu.

Mji wa Kisangani ambao ni wa tatu kwa ukubwa nchini DRC umekuwa kitovu cha majeshi hayo, kutokana na uwepo wa Uwanja wa Ndege, pia amadini kama dhahabu, coltan na almasi na mataifa hayo yakitokwa na udenda wa utajiri huo katika ardhi ya DRC.

Miongo kadhaa sasa ya migongano nchini DRC utabe baina ya Kampala na Kigali bado haujafikia kikomo licha ya juhudi za kidiplomasia kuendelea kufanyika na kila upande ukiona kuwa uko sahihi.

Lawama hizo zimekuwa zikienda mbali zaidi ya hapo ambapo mwaka 2019 vyombo vya habari nchini Rwanda navyo vikiingia katika mtafaruku huo ambapo viliinyooshea kidole cha lawama Uganda kuwa imewakamata wanahabari wa Rwanda katika kituo cha Polisi cha Nalufenya katika mji wa kusini wa viwanda wa Jinja pia mjini humo bila kificho kuna watu wengine wenye vyeo vya juu wa Rwanda wamezuiliwa.

Taarifa hiyo ilitolewa maelezo na Museveni  wakati alipokuwa akifanya uzinduzi mmoja huko Rwakitura magharibi mwa Uganda ambako alitangaza kuwasamehe waandishi hao wa habari.

Raia wengi wa Uganda na Wanyarwanda ni jamii ya watu ambao huwezi kuwatenganisha nchini Uganda.  Kwa upande mwingine Wanyarwanda nao, Uganda ni nyumbani.

Hiyo inatokana na wazazi wao kuzaliwa katika ardhi ya pande hizo mbili. Mwanahabari mmoja mkongwe nchini Uganda aliwahi kukaririwa akisema hakuna uhusiano mbaya baina ya watu wa Uganda na Wanyarwanda. Tatizo lipo kwa Museveni na Kagame kutokana ubinafsi wao.

Wakati Museveni akijipona kuwa yeye ni mwamba wa ukanda huo, Kagame anataka Museveni atambue kwamba yeye ni Rais wa taifa huru lenye mamlaka yake.

Pia Kagame anamtaka Museveni kutambua mchango wa Wanyarwanda walipoteza maisha yao wakati wakimweka madarakani  na kwamba aache maneno yake ya dharau kwamba bila msaada wake Rwanda isingekuwa kama ilivyo sasa.