Jamii ipambane kuzuia watu Kujiua

 
Kwa mujibu wa Shirika la Afya Duniani (WHO) takribani watu laki 8 hadi milioni 1 hujiua kila mwaka kwasababu mbalimbali. Kwa mujibu wa Sheria ya Kanuni ya Adhabu Sura ya 16, Kifungu cha 216 na 217: Kushawishi mtu Kujiua au Kujaribu Kujiua ni Kosa la Jinai.

Kifungu cha 216 kinafafanua: Mtu yeyote ambaye; (a) anasababisha mtu mwingine ajiuwe; au (b) anamshauri mtu mwingine ajiuwe na akamshawishi kufanya hivyo; au (c) anamsaidia mtu mwingine ajiuwe, atakuwa anatenda kosa na atahukumiwa kifungo cha maisha.

Kujaribu kujiua, kifungu cha 217 kinafafanua: Mtu yeyote anayejaribu kujiua ana hatia ya kosa.

Mwezi Septemba kila mwaka umekuwa maalum kwa ajili ya kampeni ya kuelimisha umma duniani kote kuhusu matukio haya ya kujiua. Nchini Tanzania mnamo mwaka 2018 ndani ya wiki moja matukio matatu ya askari polisi kujiua yaliripotiwa.

Kiujumla Matukio ya watu kujiua ni miongoni mwa mambo 10 yanayopelekea ukiukwaji wa Haki ya Kuishi Duniani. Sababu kuu ya askari hao kujiua ilitajwa kuwa Msongo wa Mawazo unaosababishwa na watu kushindwa kukabiliana na changamoto mbalimbali za kijamii kama mahusiano au ndoa, pamoja na changamoto za kiuchumi. Matukio haya kwa jeshi la polisi yamekuwa ya kujirudia mara kwa mara lakini hata kwa watu wa kawaida.

Katika maisha yangu nimewahi kushuhudia mara tatu watu wa karibu wakijiua kutokana na sababu mbalimbali ikiwamo kushindwa kukabiliana na changamoto za maisha. Mnamo mwaka 2008 nilishuhudia mdogo wangu akijiua, pia mwaka 2020 baba mdogo naye akichukua hatua hiyo ya kukatisha maisha yake.

Hata hivyo ukubwa wa tatizo unaonekana kuongezeka kwa kasi ambapo vifo vinavyotokea, ni katika kundi la vijana kati ya miaka 15 hadi 29. Kwa mujibu wa utafiti uliofanywa na Shirika la Utangazaji la Uingereza (BBC) na taarifa yake kuripotiwa Septemba 2019 uliweka bayana kuwa kujiua kunachukua nafasi ya pili baada ya matukio ya ajali.

Utafiti huo ulionyesha vijana wengi huwa ndio umri wa kubalehe na wanapitia changamoto nyingi, mara nyingi huwa wanajaribu vitu vingi sana katika maisha yao.

Familia na vijana mara nyingi huwa wanakuwa hawaelewi, malumbano mengi, hawana taarifa sahihi na kile kinaweza kutokea na wanataka kujaribu kila kitu kama vileo wakidhani vinaweza kuwa suluhisho katika kukabiliana na changamoto zao.

Aidha wanaume wanaweza kujiua mara tatu zaidi ya wanawake ambao huwa wanaishi na mawazo ya kutaka kujiua mara tatu zaidi ya wanaume. Wanaume wachache sana wanaojaribu kujiua na kupona, wengi huwa hawaponi.

WHO inasema kuwa tatizo hili halijazungumzwa vya kutosha miongoni mwa jamii za watu. Vitendo hivi huathiri watoto, wazazi, wenza na marafiki. Kila baada ya sekunde 40 mtu mmoja mahali fulani, wanajikatiza uhai duniani.

Wakati ambao mwezi huu wa tisa unamalizika ni vema jamii ikatambua kuwa matukio ya kujiua hayapaswi kuachiwa hivi hivi na ikaonekana ni mapenzi ya Mungu mwanadamu kufa. Inaeleweka kwamba hakuna atakayeishi milele katika dunia hii lakini kifo gani unachokufa ndio penye maswali mengi.

Katika mwezi huu wa kupinga vitendo vya kujitoa uhai, unawezaje kuzungumza na mtu anayefikiria kujiua. Lakini matukio haya hutokea zaidi kunapokuwa na mizozo, au nyakati ambazo watu wanakuwa na msongo wa mawazo, matatizo ya kifedha, kuvunjika kwa mahusiano, maradhi sugu na maumivu yasiyokwisha.

Idadi kubwa ya watu walio mjini hujiua, na makundi ya watu wanaokabiliwa na unyanyapaa. Sababu nyingine za matukio haya ya kujiua ni mizozo, majanga, machafuko, unyanyasaji, kupoteza wapendwa na kutengwa.

Jambo la msingi katika kupambana na changamoto hii ni jamii kuwa na uelewa wa namna ya kuzuia watu kujiua na sababu zinazosababisha mtu kufikia hatua hiyo. Elimu inaposambaa kwa jamii inapunguza visababishi vya mtu kufanya jaribio la kujiua.

Read More

Ku-beti kunatupeleka wapi?-2

 

Mimi ni mpenzi wa samaki zilizokaangwa, nikipata na ugali wa dona kwa karibu zaidi mambo huwa shwari katika kiungo kinachoitwa tumbo. Mnamo mwaka 2015 wakati masuala ya ku-beti yalipokuwa yameanza kushika kazi nchini nilifunga safari yangu hadi Tegeta, jijini Dar es Salaam nikapita eneo moja linaitwa Tangibovu kisha daladala ikatia nanga stendi ya Tegeta.

 Nikiwa hapo nilihisi njaa kwani sikuwa nimeweka chochote kinywani tangu nilipoamka majira ya asubuhi. Nikavutiwa  na samaki ambazo zilikuwa zimekaangwa, nikapeleka hatua zangu haraka kuelekea kwa muuza samaki aliyekuwa upande wa pili wa barabara. 

Nilipofika nilimkatisha muuzaji yule mazungumzo yake na mteja wake lakini nahisi walikuwa wakizungumza na mtu wanayefahamiana naye, kwa mbali walikuwa wakizungumzia suala la kubeti, kijana huyo alikuwa akishawishiwa na mwenzake kwamba jioni wakutane akamfundishe namna wanavyobeti. 

Kilichonivutia zaidi ushawishi wa kijana yule aliyeonekana amezidiwa na kileo (harufu ya ‘kiroba’ ilikuwa ikimtoka) huku macho yakiwa mekundu kama ‘ugoro wa subiana’ 

Nikamuungisha muuza samaki kiasi ambacho niliona kitanitosha siku hiyo kwani ilikuwa yapata saa 8 mchana, wakati nataka kutoka nikawauliza wanafaidika vipi na ‘mikeka’? 

Yule aliyekuwa akimshawishi alionekana kuwa na shauku ya kuongea akasema “hivi karibuni nimejishindia laki mbili hapo nyuma nilikuwa napoteza lakini nilipokuja kuujua mchezo nimekuwa nikifaidika hata baiskeli ya gia nimenunua.” 

Ukweli ni kwamba  ukipita maeneo mbalimbali utawaona vijana wengi wakiwa na peni na karatasi zenye mechi za siku husika. 

Pia kinachostaajabisha ni kwamba vijana wanaotafuta maisha kwa biashara ndogondogo au unaweza kuwaita wajasiriamali katika mitaa mbalimbali nchini ndio waathirika wakubwa wa ‘mikeka’. 

Kibaya zaidi unapoziona sare za shule katika maeneo ya ‘ku-beti’ ndio majanga zaidi, unapomwona kijana akitoroka vipindi vya darasani na kwenda ‘kushona mkeka’ au unapomwona kijana muuza maandazi na kashata anayomaliza mtaji wake ambao ‘unaliwa na mbuzi’ ndicho kinachotia simanzi. 

Msingi wa makala haya ni kutaka kuangazia kama sheria kanuni na taratibu za michezo hii ya kubahatisha zinafuata na kusimamiwa kikamilifu, hususani kwa washiriki wa michezo hiyo. Hii inatokana na ukweli kwamba maendeleo makubwa ya simu yamekuwa makubwa ambapo mshiriki anaweza ku-beti hata akiwa nyumbani kwake, au kichochoroni. 

Jambo la kuzingatia hapa ambalo litaufanya mjadala huu uendelee zaidi je, watanzania wanaelewa kuwa ‘mikeka’  ni maalumu kwa ‘leisure’ na ‘entertainment’ au wao wanaelewa nini kuhusu hili hususani kwa vijana walio chini ya umri wa miaka 18. 

Pia majina ya wahusika yatahifadhiwa hususani wale walio chini ya umri wa miaka 18. Aidha kinachovutia zaidi ni kwamba hata serikali inatambua kuwa michezo ya kubahatisha ni chanzo kikubwa cha mapato. 

Hadi sasa tumeona namna serikali na mamlaka zake inavyolichukulia suala hili la ku-beti, sheria za michezo hii ya kubahatisha kupitia Bodi ya Michezo ya Kubahatisha na namna ya utoaji wa leseni kwa maduka ya ku-beti ambapo Marekebisho ya Sheria ya Leseni (Business Licensing Act no. 25 of 1972) yaliyofanyika mwaka 2003 kupitia Finance Act No. 15 ya mwaka 2003, kifungu 5(1)(f), yaliondoa michezo ya kubahatisha katika orodha ya uhitaji wa leseni za biashara, isipokuwa leseni inayotolewa na Gaming Board. 

Pia Mamlaka ya Mapato Tanzania (TRA), inavyopambana katika ukusanyaji wa kodi, kwa kuainisha kodi za aina mbili Kodi ya Michezo ya Kubahatisha (Gaming Tax)- Hii ni kodi anayotozwa mwendeshaji wa mchezo wa kubahatisha kutokana na mapato yake yatokanayo na michezo ya kubahatisha; na Kodi ya Michezo ya Kubahatisha kwenye Zawadi (Gaming Tax on Winnings), ambayo anatozwa mchezaji baada ya kushinda zawadi ya mchezo wa kubahatisha. 

Sasa leo tunaendelea na namna wazazi au walezi au watu wenye familia wanavyolichukulia suala la ku-beti. Kinachoonekana ni kwamba wanaume ambao wamekuwa wakiona kwa idadi kubwa katika maduka ya ku-beti wengi wao wana familia zao au wazazi kwa maana wana watoto; hivyo wamekuwa wakiwadanganya hata wenza wao, watoto wa mjini wanasema ‘wanaingiza mjini’ kwa kujifanya hawana fedha za matumizi au nauli lakini ukweli wa mambo ni kwamba wanataka fedha za michezo hizo baada ya wengine kupoteza kila wanapobeti. 

“Unajua ndugu kama ni ulevi basi ku-beti we acha tu, yaani hata kujinasua nashindwa, kuna wakati namdanganya hata mke wangu kwamba pesa niliyonayo ni kidogo ili nika-beti baadhi ya mechi,” anasema mwanaume mmoja mwenye umri wa miaka 42 ambaye ana familia ya mke na watoto wawili. 

Aliongeza kusema mwanaume huyo ambaye anaonekana kupenda mchezo wa soka, “ Awali wakati naanza niliona kawaida tu kutokana na ushawishi ambayo baadhi ya marafiki zangu waliufanya kwamba ni mojawapo ya chanzo cha mapato.” 

Aidha mwanaume huyo anayefanya kazi ya ufundi mekanika katika gereji moja ya mtaani alisema watanzania wengi wameuchukulia kama sehemu ya kutoka kimaisha na ndio maana watu wa chini ndio wanaonekana kwa wingi katika vituo vya ku-beti. 

Hata hivyo alitoa ushauri kwa familia ambazo zimekuwa sugu katika suala la ku-beti kujitahidi kuzijali badala ya kuzipunja huduma muhimu pia kupanga ratiba ya kwenda ku-beti na sio kila wakati kwani wengi hupendelea ‘live betting’ ambayo huweza kusababisha kurudi usiku wa manane hali ambayo ndoa zao zimeingia matatani. 

Mzazi mmoja wa maeneo ya Soweto mjini Moshi mkoani Kilimanjaro aliyejitambulisha kwa jina Baba Sophia anasema, “ Mimi nilikuwa mtu wa ku-beti nikafikia mahali nikaacha kwani nilipata ushauri kutoka kwa rafiki yangu mmoja Mombasa, Kenya kuhusu madhara ya ku-beti nikamwelea lakini sio rahisi kuacha, alichofanya alikuwa akinisisitiza kusoma vitabu mbalimbali vyenye maudhui ya kujitambua wewe ni nani; ndugu mwandishi vimenisaidia sana na uraibu wa ku-beti.” 

Alipoulizwa kuhusu namna ya kuwasaidia watoto walio chini ya umri wa miaka 18 ambao wamejikita katika ku-beti anasema, “Bado jamii ina kazi kubwa ya kufanya kuhusu rika hilo kwani maadili kwa sasa yamekuwa chini sana kuanzia kwa wazazi wenyewe jambo ambalo linaweka ugumu wa kuwadhibiti, serikali haiwezi kufanya peke yake kudhibiti watoto hao lazima elimu kuhusu malezi bora ipite katika familia zetu, bila hivyo itakuwa kutwanga maji kwenye kinu.” 

Kwa upande wake mwanamke aliyejitambulisha kwa jina la Flora ambaye ni mama wa watoto watatu anatoa ushuhuda wa kijana wake wa kiume, “ Mwanangu mimi ana umri wa miaka 15, nilimfuma siku moja akiwa na simu ndipo nilipoanza kujua kitu gani anachokifanya kwenye simu. Awali nilijua labda ni mambo ya mapenzi si unajua umri wa kubalehe huo lakini nikastaajabu kuona ana-beti japokuwa sikuwa na ufahamu sana nikampata kichapo ndipo aliposema nini ambacho huwa anafanya kwa kutumia simu hiyo.” 

Bi. Flora anaongeza kuwa baada ya kumbana zaidi alijua mtu aliyempa simu kwani yeye kama mzazi hakuwa kumnunulia simu mwanaye hivyo akamfuata na kumwelekeza kuwa asimharibie kijana wake kwani anahangaika kumlea. 

“Ku-beti huku kwa vijana wetu kunawaharibu hata kama serikali inachukua mapato lakini inapaswa kuliangalia kwa kina, wakiwa kwenye maeneo yao wanaweza kujifunza tabia mbaya, watakuwa ni watu wasiopenda kufanya kazi za maana ili kufanikiwa. Naona wengi wanaona ku-beti ni kama mlango wa mafanikio, kitu ambacho mimi nakataa kabisa,” anaongeza Bi. Flora 

MAKALA NYINGINE ZA SPORTS BETTING au KU-BETI

Ku-beti kunatupeleka wapi?-1

Ku-beti kunatupeleka wapi?-2

Ku-beti kunatupeleka wapi?-3

Ku-beti kunatupeleka wapi?-4

Read More

Klabu ya Waandishi wa Habari Kilimanjaro yapata viongozi wapya, Nyakiraria atetea nafasi yake

Viongozi wa Chama Cha Waandishi wa Habari mkoa wa Kilimanjaro (MECKI), wametakiwa kutumia nafasi zao  kwa  uaminifu, huku wakishirikiana katika kutatua changamoto za Wanahabari  kwa kuwaunganisha pamoja,  sambamba na kubuni vyanzo vipya vya mapato ili kuiendeleza Klabu hiyo.

Ushauri huo ulitolewa jana na Mwenyekiti wa Kamati ya Uchaguzi Enos Masanja, wakati alipokuwa akitangaza matokeo ya uchaguzi kwa viongozi walioshinda katika nafasi mbalimbli za uongozi, uchaguzi uliofanyika katika kumbi wa Mkuu wa mkoa huo.

“Niwaombe sana viongozi mliochaguliwa kuiongoza Klabu hii kwa vipindi vya miaka mitano, nendeni mkashirikiane katika kutatua changamoto za wanahabari kwa kuwaunganisha pamoja na kuwa na vyanzo vipya vya mapato ndani ya klabu ili iweze kujiendesha na kuacha kutegemea wafadhili,”alisema Masanja.

Pia Msimamizi huyo wa uchaguzi, alimtangaza mshindi wa nafasi ya Mwenyekiti wa Klabu hiyo kuwa ni Bahati Nyakiraria, aliyepata kura 29 dhidi ya kura 7 alizopata mshindani wake Dixson Busagaga.

Katika nafasi ya Makamu Mwenyekiti ilichukuliwa na Grace Munuo, aliyepata kura za Ndiyo 34 huku kura tatu akipata za Hapana.

Katika nafasi ya Katibu Nakajumo James alitetea nafasi yake kwa kupata kura  za ndiyo 35  ambapo kura 2 za hapana.

Nafasi ya Katibu Msaidizi ilichukuliwa na Deo Mosha, aliyejishindia kwa kupata kura 20 huku mshindani wake Omary Mlekwa akipata kura 17.

Pia katika uchaguzi huo Mweka Hazina wa klabu hiyo alichaguliwa Lucy Ollomi aliyepata kura 19 ambapo mshindani wake Upendo Mosha akipata kura 15.

Aidha Mwenyekiti wa Kamati hiyo aliwatangaza Wajumbe waliochanguliwa katika mkutano huo mkuu wa uchaguzi wa (MECKI), kuwa ni Zephania Renatus, Rosemary Ngoda, Edwin Lamtei, Sia Lyimo, Salma Shaban na Mary Mosha.

Akiwashukuru wanachama wa Klabu hiyo, kwa kuendelea kumuamini tena kuwaongoza kwa kipindi kingine cha miaka mitano Mwenyekiti huyo Bahati Nyakiraria, aliwataka wanachama wa klabu hiyo kuiona klabu hiyo kama mali yao, hivyo wana kila sababu ya kutazama mwelekeo wa viongozi wao.

Read More

Jitihada ziongezwe matumizi ya Lugha za Alama

 

SEPTEMBA 23 ya kila mwaka ni maadhimisho ya Lugha za Ishara au Lugha za Alama. Lugha hizi zimejikita katika miendo ya mikono, uso, kichwa, mabega na pia sehemu nzima ya juu ya mwili badala ya kuhusisha sauti. Jambo la muhimu katika lugha za alama ni lazima zionekane kwa sababu hazisikiki. Lugha hizi sio kwa kila mtu bali hutumiwa hasa na watu viziwi, lakini vilevile wanaosikia wanaweza kujifunza hizo.

Unajua kuwa takribani watu milioni 72 duniani kote ni wenye usikivu hafifu (viziwi)? Takwimu hizi ni kwa mujibu wa Shirikisho la Wenye Usikivu Hafifu na linasema kuwa watu hao wanatumia zaidi ya alama 300. Watu wengi wamekuwa wakishindwa kufahamu kuwa matumizi ya lugha za alama kuwa ni jambo la asili ambalo lina mfumo wake ambao upo tofauti na lugha nyingine.

Historia ya Lugha za Alama imetoka mbali. Haijafahamika idadi ya lugha hizi duniani kote, lakini kwa ujumla ni kwamba kila nchi ina aina yake ya lugha ya asili ya alama. Baadhi ya nchi duniani zina lugha za alama zaidi ya moja. Unaweza kujiuliza ni lini lugha hizi zilianza rasmi kutumika.

Katika historia ya ulimwengu lugha hizo zimekuwa zikitumika na kundi la watu wenye usikivu hafifu (viziwi). Mojawapo ya maandishi ya kwanza kurekodiwa kuhusu lugha za alama ilikuwa katika karne ya 5 K.K katika kitabu cha mwanafalsafa wa Ugiriki aliyefahamika kwa jina la Plato kinachoitwa Cratylus.

Katika kitabu hicho Cratylus na Hermogenes wanamfuata Socrates ambaye alikuwa mwalimu na rafiki mkubwa wa Plato katika mdahalo wao kuhusu lugha.

Socrates aliwahi kusema kuhusu lugha za alama, “Kama tusingekuwa na sauti au ulimi na tukawa tunataka kuzungumzia vitu fulani kwa mtu mwingine, tungeweza kujaribu kutumia alama kwa kuichezesha mikono yetu, vichwa vyetu na maeneo mengine katika miili yetu, si ndio watu wasioweza kuzungumza (bubu) wanavyofanya?

Hakuna historia kubwa sana kuhusu lugha za alama mwishoni mwa karne ya 19, taarifa nyingi kuhusu matumizi ya lugha za alama yanaonekana zaidi kabla ya karne ya 19 ambapo shule ya kwanza kwa watoto kuanzishwa duniani ya lugha za alama ilianzishwa pale jijini Paris. Ilianzishwa na Abbé de l’Épée na hiyo ilikuwa mwaka 1755 huku miongoni mwa wahitimu wa shule hiyo alikuwa ni Laurent Clerc (1785-1895).

Clerc alipoondoka katika shule hiyo, alikwenda nchini Marekani na kutoa hamasa ya kuanzishwa kwa shule ya lugha za alama maalum kwa viziwi ambapo mnamo mwaka 1817 ilipofunguliwa shule hiyo na Thomas Hopkins Gallaudet. Na unaweza kusema shule hiyo iliyofunguliwa huko West Hartford, Connecticut ambayo kwa sasa inaonekana kuwa na wanafunzi wengi wa nchini humo zaidi ya 100 wanasoma siku za leo.

Nchini Tanzania juhudi zimekuwa zikifanywa na mtu mmoja mmoja, taasisi zisizo za kiserikali  na serikali yenyewe lakini kubwa zaidi ni pale ambapo wakati wa taarifa za habari katika runinga mbalimbali kumekuwa na wakalimani wa taarifa hizo kwa lugha ya alama lakini swali la msingi je, ambao hatuna changamoto ya usikivu hafifu tuna uelewa na lugha hizo. Jibu ni rahisi tu asilimia kubwa hatuna uelewa na lugha za alama hivyo huwa tunatazama kama picha tu zinazotembea.

Sasa basi kutokana na kuwa na muundo tofauti na lugha nyingine hususani lugha hizi zinazozungumzwa, lugha za alama zinatakiwa kupewa uzito wa hali ya juu na umuhimu katika jamii.

Changizo kwa ajili ya taasisi zinazojitoa kusaidia watu wenye changamoto ya usikivu hafifu ni jambo la msingi ambalo jamii inapaswa kuliona na kulifanya. Pia  taasisi au watu wenye ufahamu wa lugha za alama wanapaswa kujitolea kuifundisha jamii kwani viziwi tunakaa nao kwenye jamii zetu ambao wana haki na wajibu sawa kama mtu mwingine. 

Kwa sasa matumizi ya mitandao ya kijamii yamekuwa makubwa hivyo ni vema kuchukua fursa hiyo kwa wale wanaofahamu lugha hizo kuwafundisha wasiojua ambao hawana matatizo ya usikivu hafifu na wakishapata elimu hiyo wataweza kuisambaza kwa urahisi kwa watu wenye changamoto hiyo.

Read More

'Ku-beti' kunatupeleka wapi?-1

Vijana wakifuatilia ratiba ya mechi kwa ajili ya ubashiri

Ubashiri katika michezo nchini umekuwa maarufu kwa jina la ‘mkeka’ au katika maeneo mengine umekuwa ukifahamika ‘Kwa Mhindi’; itakumbukwa kwamba mkeka ni kitu kama jamvi kinachoshonwa kutokana na kili na hutumika kwa kazi mbalimbali kama vile kukalia au kutandika kitandani.

‘Sports Betting’ iliitwa mikeka kutokana na karatasi zinazobandikwa katika ukuta wa matangazo katika kituo cha michezo ya kubahatisha ikionyesha mechi mbalimbali zinazotarajiwa kuchezwa. Lakini tangu mwaka 2013 ilipoanza kushika kasi michezo hiyo katika medani ya soka hadi sasa imekua kwa kiasi kikubwa. 

Hivyo ukisikia ‘Mbuzi kala mkeka’ au ‘ukisikia mhindi amenichania mkeka’ ujue mhusika aliyeweka pesa kwa ajili ya mchezo husika basi ndio ameshindwa kutabiri vizuri na pesa aliyoweka imekwenda na maji; 

Kwa sehemu kubwa ya watu duniani, michezo ya kubahatisha ni burudani maridhawa isiyo na madhara, yaani kwao ni njia moja ya kujifurahisha au kupitisha muda.

Msingi wa makala haya ni kutaka kuangazia kama sheria kanuni na taratibu za michezo hii ya kubahatisha zinafuata na kusimamiwa kikamilifu, hususani kwa washiriki wa michezo hiyo. Hii inatokana na ukweli kwamba maendeleo makubwa ya simu yamekuwa makubwa ambapo mshiriki anaweza ku-beti hata akiwa nyumbani kwake, au kichochoroni. 

Jambo la kuzingatia hapa ambalo litaufanya mjadala huu uendelee zaidi je, watanzania wanaelewa kuwa ‘mikeka’  ni maalumu kwa ‘leisure’ na ‘entertainment’ au wao wanaelewa nini kuhusu hili hususani kwa vijana walio chini ya umri wa miaka 18. 

Pia majina ya wahusika yatahifadhiwa hususani wale walio chini ya umri wa miaka 18. Aidha kinachovutia zaidi ni kwamba hata serikali inatambua kuwa michezo ya kubahatisha ni chanzo kikubwa cha mapato. 

MAMLAKA YA MAPATO TANZANIA INAZUNGUMZIAJE ?

Katika taarifa yake kwa umma, Kamishna Mkuu wa Mamlaka ya Maapto Tanzania (TRA) Dkt. Edwin Mhede anaweka bayana kuhusu namna ambavyo michezo hii ya kubahatisha inaongeza mapato, anasema, “kodi ya michezo ya kubahatisha ni

kodi inayotozwa kwenye mapato yatokanayo na michezo ya kubahatisha. Kodi hizi ni za aina mbili; Kodi ya Michezo ya Kubahatisha (Gaming Tax) - Hii ni kodi anayotozwa mwendeshaji wa mchezo wa kubahatisha kutokana na mapato yake yatokanayo na michezo ya kubahatisha.” 

Pia Dkt. Mhede anaongeza, “Kodi ya Michezo ya Kubahatisha kwenye Zawadi (Gaming Tax on Winnings), Hii ni kodi anayotozwa mchezaji baada ya kushinda zawadi ya mchezo wa kubahatisha.” 

Kwa mujibu wa TRA aina ya michezo inayotozwa kodi ya aina hiyo ni Kasino (Casino), Kasino ndogo (Mini Casino/Forty machines sites), Michezo ya Kubashiri Matokeo (Sports Betting), Michezo ya Machine (Slots machines/route operations), Bahati Nasibu ya Taifa (National lottery) na Bahati nasibu ya kutumia ujumbe mfupi wa simu.(SMS lottery)

BODI YA MICHEZO YA KUBAHATISHA TANZANIA INATOAJE LESENI?

Bodi ya michezo ya kubahatisha Tanzania (Gaming Board of Tanzania), inatoa maelekezo ya utoaji wa leseni kuwa leseni/vibali vya kuendesha shughuli za michezo ya kubahatisha hutolewa na gaming board of tanzania baada ya mwombaji kukidhi vigezo vilivyoainishwa kisheria ikiwa ni pamoja na kufanyiwa upekuzi wa kina (background check). 

Marekebisho ya Sheria ya Leseni (Business Licensing Act no. 25 of 1972) yaliyofanyika mwaka 2003 kupitia Finance Act No. 15 ya mwaka 2003, kifungu 5(1)(f), yaliondoa michezo ya kubahatisha katika orodha ya uhitaji wa leseni za biashara, isipokuwa leseni inayotolewa na Gaming Board. 

WIZARA YA FEDHA NA MIPANGO TANZANIA INACHUKULIAJE MICHEZO YA KUBAHATISHA?

Kaimu Mkuu wa Kitengo cha Mawasiliano Serikalini wa Wizara ya Fedha na Mipango, Benny Mwaipaja katika taarifa yake kwa umma aliweka bayana ongezeko la maduka ya michezo ya kubahatisha na namna inavyoongeza pato la taifa. 

“Serikali imetolea ufafanuzi juu ya suala la michezo ya kubahatisha kuwa ni moja ya shughuli za kiuchumi, zinazoendeshwa kwa mujibu wa sheria kama shughuli zingine. Michezo yote ya kubahatisha ikiwemo Kamari (slots machines) inaendeshwa kwa mujibu wa Sheria ya Bodi ya Michezo ya Kubahatisha Namba 4 ya mwaka 2003, Sura 41 pamoja na Kanuni zake,” alisema Mwaipaja. 

Katika Bunge la Jamhuri ya Muungano wa Tanzania Naibu Waziri wa Fedha na Mipango, Dkt. Ashatu Kijaji, aliwahi kujibu swali la Mbunge wa Viti Maalum Asha Abdullah Juma, aliyetaka kujua mpango wa Serikali wa kudhibiti michezo ya kubahatisha ambao alisema umekuwa ukiwakosesha amani wazazi na jamii nzima, kwa kuchangia uvunjifu wa maadili na nguvu kazi ya vijana inayopotea kwa kucheza michezo hiyo badala ya kushiriki katika uzalishaji. 

Dkt. Kijaji alisema sheria inakataza watoto wenye umri chini wa miaka 18 kushiriki, kuingia, kukaa au kuzururazurura karibu na maeneo ya michezo ya kubahatisha. 

“Mtu yeyote atakaye ruhusu mtoto chini ya miaka 18 kushiriki, kuingia au kukaa karibu na eneo la Mchezo wa Kubahatisha, anahesabika kafanya kosa na anastahili kulipia faini ya shilingi 500,000/- au kifungo kisichopungua miezi mitatu au vyote kwa pamoja” aliongeza Dkt. Kijaji 

“Endapo kosa hilo litafanywa na mwendesha mchezo wa kubahatisha, Bodi ina mamlaka kisheria kumfutia leseni. Hivyo basi, wajibu wa Serikali ni kuzuia watoto na vijana walio chini ya miaka 18 kucheza michezo ya kubahatisha. Natoa rai kwa wazazi na walezi kuwazuia wao kucheza michezo hiyo” alisisitiza Dkt. Kijaji 

 

VIJANA CHINI YA UMRI WA MIAKA 18

Mnamo mwaka 2015 katika kupitapita kwangu nilikutana na kijana huyu aliyejitambulisha kwa jina Justin ukimuangalia ana umbo la miaka 18 lakini katika uhalisia wake ana miaka 16 hivi. Nilijuaje? 

Nilimuuliza swali hili, ulizaliwa lini akakataa kuniambia, nikabadilisha swali umesoma hadi kidato cha ngapi? Justin akasema ameishia darasa la saba. 

Nikaongeza swali jingine, lini ulimaliza darasa la saba akasema 2013 na hakufanikiwa kwenda sekondari kutokana na ugumu wa maisha ikabidi aendelee kufanya kazi mbalimbali za kujitafutia kipato. 

Justin ambaye kazi yake kubwa wakati huo ilikuwa ni kuuza maandazi na chai majira ya asubuhi katika maeneo ya Zakheim, jijini Dar es Salaam aliniambia kuwa ‘ku-beti’ yaani kucheza mikeka hakujamsaidia kwani tangu aanze kujiingiza katika suala hilo ameshinda mara mbili. 

Kwa uchungu mwingi kijana huyo alisema kwamba ametumia kiasi kikubwa cha fedha kuwekeza ili atoke kimaisha  kwani aliwaona wenzake wakijishindia zaidi ya shilingi 100,000/= za Tanzania. 

Kibaya zaidi Justin alisema kiwango alichoshinda kilikuwa ni shilingi 2,000/= akilinganisha na kiasi cha fedha zaidi ya shilingi 30,000/= alichotumia katika ‘ku-beti’. 

Alipoulizwa anakozitoa fedha hizo Justin hakutaka kuweka bayana lakini kwa uchunguzi wa haraka haraka nikagundua kuwa amekuwa akitumia mtaji wake wa maandazi na chai kwenda kucheza. Mambo hayo!

Bado niliendelea kuzunguka zunguka katika maeneo mbalimbali jijini Dar es Salaam mnamo mwaka 2018 wakati wa Kombe la Dunia lililofanyika Russia nilishuhudia jinsi ambavyo vijana wakichakarika ‘Ku-beti’ nani ataibuka mshindi wa mchezo huu na ule na hata bingwa wa fainali hizo ambayo ilikuwa ni timu ya taifa ya Ufaransa likiwa ni taji lake la pili baada ya lile la mwaka 1998. 

Nilikuwa nikiishi Tandale kwa Tumbo, duka la ‘Ku-beti’ halikuwa mbali sana na nilipokuwa nikiishi umbali wa mita 300 hivi tukiwa katika duka hilo kila mtu alikuwa bize na kutazama mechi zitakazochezwa huku akiwa na kikaratasi na peni, binafsi nilikuwa sichezi ila nilikuwa maarufu sana eneo hilo wakiiniita ‘Jeshi la Mtu Mmoja’ 

Sababu ya kuniita ‘Jeshi la Mtu Mmoja’ ni kutokana na uwezo wa kubashiri matokeo ya mechi husika ya Kombe la Dunia, sasa nikajifunza jambo mara baada ya kijana mmoja mwenye umri wa miaka 17 kunifuata na kuniambia, “Kaka yaani leo umenipiga tafu kwelikweli, ilikuwa nife pale yaani Mhindi angenichania mkeka wangu, usingetabiri mechi zile mbili yaani buku tano langu lingeniuma hatari. We bro jeshi la mtu mmoja.” 

Nilicheka sana baada ya maneno ya kijana yule nikamuuliza, “Una umri wa miaka mingapi? Usinifiche.” Kijana yule akawa na wasiwasi mkubwa kwamba ninaweza kumharibia, nikamtia moyo kuwa sitaweza kufanya hivyo, akasema, “Ukweli bro mimi nina miaka 17 mimi nilizaliwa mwaka 2001…” 

Kijana yule wa kiume akasema, “Ku-beti mi alinifundisha rafiki yangu mmoja wa kitaa ambaye yeye alikuwa mzoefu wa ku-beti, nilikuwa nikimuona akiwa na fedha kibao, lakini kuna siku unamkuta hana akienda ku-beti ana mpunga wa elfu 20, au zaidi kulingana na mechi alizobeti.”

“Nimekuwa nikishinda sio mara kwa mara lakini naona inanisaidia kinyama, si unajua tena familia zetu bila hela mambo hayaendi, shuleni utaendaje wakati mzazi kila siku anakwambia hana hela, so lazima utafute namna ya kupata pesa sasa ku-ti licha ya kwamba sio rahisi inategemea na bahati yako lazima uvumilie kwa hali zozote zile,” alisema.

Je, wazazi wanasemaje kuhusu michezo hii ya kubahatisha maarufu kama ‘Ku-beti’. Tutaendelea katika makala yajayo.

Imetayarishwa na Jabir Johnson, mwandishi wa habari nchini Tanzania. Baruapepe: jabirjohnson2020@gmail.com

MAKALA ZINAZOHUSU SPORTS BETTING au KU-BETI

Ku-beti kunatupeleka wapi?-2

Ku-beti kunatupeleka wapi?-3

Ku-beti kunatupeleka wapi?-4

Read More

Ya Lamine Diack kulikuta Shirikisho la Riadha Tanzania?

Mashindano ya Riadha ya Tanzania mnamo mwaka 2020 yaliyofanyika katika Uwanja wa Mkapa jijini Dar es Salaam.

Aliyekuwa rais wa Chama cha Kimataifa cha Mashirikisho ya Michezo (IAAF), Lamine Diack amehukumiwa kifungo cha miaka minne gerezani, huku miwili ikisitishwa, kwa kosa la kuwaficha wanamichezo wa Russia waliokuwa wakitumia dawa za kusisimua misuli. 

Diack ambaye ni raia wa Senegal alikabiliwa na mashitaka ya ufisadi na mengineyo. Mahakama moja nchini Ufaransa hivi karibuni iliamua kwamba Diack aliomba au kupokea euro zipatazo milioni 3.2 au takriban dola milioni 3.8 ili kuwaficha wanamichezo kutoka katika ardhi ya Urusi waliokuwa wakitumia dawa za kusisimua misuli. 

Pia kiongozi huyo wa zamani alitozwa kutozwa faini dola 590,000 za Kimarekani. Jaji aliyeendesha kesi hiyo alisema hatua za Diack “zilidunisha maadili ya michezo na vita dhidi ya dawa za kusisimua misuli.” 

Kijana wa kiume wa Diack Papa Massata Diack aliyekabiliwa na mashitaka sawia alihukumiwa kifungo cha miaka mitano gerezani na kutozwa faini ya euro milioni moja au takriban dola milioni 1.2. Kijana huyo alisalia nchini Senegal, na hakuwa mahakamani wakati hukumu ikitolewa. 

Aidha waendesha mashitaka wa Ufaransa wanachunguza ikiwa uhamishaji wa dola milioni mbili kutoka kwa kamati ya kutoa maombi ya Olimpiki ya Tokyo hadi kwa kampuni moja ya Singapore ulikuwa sawia na ufisadi. Kampuni hiyo inaaminika kuwa na uhusiano na mwanaye wa kiume Papa Massata. 

Taarifa za kuwajibishwa mbele ya vyombo vya dola kkwa kiongozi huyo mkubwa ndio hoja kuu ambayo imeushtua ulimwengu wa wapenda michezo hususani riadha ambao mara kadhaa wamekuwa wakilia na hali zao ili waweze kusonga mbele. 

Hata hivyo kinachostaajabisha na kuacha maswali tele ni pale Russia ambayo ni taifa kubwa na lenye historia kubwa duniani katika kila nyanja linapoingia katika kashfa ya jinsi hiyo. Pia kupitia kashfa hiyo ya Diack mwenye umri wa miaka 87 inatoa somo kwenye mashirikisho mengi ya riadha katika nchi kujipima kama yanatosha na yanadhibiti ubora wa riadha katika mataifa yao. 

Septemba 12-13 mwaka huu nchini hapa kulifanyika mashindano ya Riadha ya Taifa ambayo yalikusanya wanariadha kutoka mikoa zaidi ya 20 ya Tanzania huku mikoa mitatu ikishindwa kushiriki. 

Katika mashindano hayo yaliyofadhiliwa na Olympic Solidarity kwa uangalizi wa Kamati ya Olimpiki Tanzania (TOC) kwa namna fulani yalitufumbua macho kuona ni kwa namna gani tutachelewa kuifikisha riadha katika kiwango cha kimataifa kama hali itaendelea kama ilivyo. Mosi, mashindano hayo ya taifa yalikuwa yakifanyika kwa mara ya kwanza baada ya miaka mitano kwani kwa mara ya mwisho ilikuwa mnamo mwaka 2015. 

Swali la msingi Shirikisho la Riadha Tanzania (RT) muda wote huo lilikuwa likifanya nini kuhakikisha wanatengenezwa wanariadha wa kuiwakilisha Tanzania kimataifa. 

Pili, macho ya viongozi wa riadha kuanzia mikoani hadi taifa yalikuwa katika fedha iliyotolewa na TOC kiasi cha shilingi milioni 45 za uratibu wa mashindano hayo, ukiwasikia, kila mmoja alikuwa akizungumza la kwake kuonyesha kuwa kuna dalili ya upigaji wa hiyo fedha, sasa unajiuliza mmesaidiwa bado mnalalamika nini maana yake? Je tutafika tunakotaka kwenda kwa staili hiyo ya kila mtu kutaka fedha iwe upande wake? 

Tatu, Kutokana na kila mmoja kuangalia fedha ndio suluhisho hata maandalizi yalifanyika kwa kulipua kwa maana hiyo hata viwango vya ubora kwa wanariadha haviwezi kuwa vya kimataifa kutokana na maandalizi duni ambayo hayawezi kumpa fursa mwanariadha kutoa ushindani wa kweli. 

Kumeshuhudiwa wanariadha katika mashindano hayo ya kitaifa wakikimbia bila viatu huku wengine wakisema hawajazoea kuvaa viatu kwenye maeneo ya joto, pia wengine wakikosa fedha za kununulia viatu au vifaa kwa ujumla mahsusi kwa ajili ya mbio za uwanjani (Track & Field). 

Mikoa mingi haikuendesha mashindano yao ya mikoa ili kuchagua wawakilishi wao watakaoshiriki mashindano hayo kwa ustadi mkubwa sasa unategemea nini?

Nimefuatilia kwa karibu mashindano ya taifa la China yaliyofanyika sambamba na haya ya Tanzania kwa kweli ni mashariki na magharibi, unaona wenzetu wako ‘serious’ kuhakikisha wanaendelea kuweka rekodi murua kitaifa na kimataifa, wote wana vifaa vya kila tukio la riadha. 

Ninachoweza kusema ni kwamba dunia bado inaendelea kupambana na dawa za kusisimua misuli ambayo ni changamoto kubwa kwa sasa lakini medani ya riadha nchini ikiendelea kwa mwendo huu uliopo sasa wa maslahi binafsi inawezekana baadaye likazaliwa tatizo kubwa zaidi. 

Viongozi mliopo sasa jifunzeni kwa Diack ambaye baada ya kustaafu kwake mwaka 2015 alikokalia kwa miaka 16 ndipo sasa mkururu wa mambo aliyoyafanya wakati akiwa madarakani ulipoanza kushika kasi, hatimaye tumeshuhudia akikutwa na hatia ya rushwa na ufisadi. 

Jitafakarini nafasi mlizoshika kuanzia ngazi ya wilaya, mkoa na taifa je, zinawatosha kama ni kwa maslahi binafsi ni vema mkaziachia nafasi hizo hili washike wengine kwani kiama chaja ambacho kitatenda haki kwa kila mmoja wenu.

Read More

Kwanini Lubanga anatajwa kama Nelson Mandela wa Ituri?

Thomas Lubanga Dyilo

Maelfu ya watu wa Afrika Mashariki walishtushwa na taarifa majuma kadhaa yaliyopita pale jina la Thomas Lubanga Dyilo, lilipokuwa likitajwa na wenyeji wa Mashariki wa Jamhuri ya Kidemokrasi ya Kongo (DRC) ambao walimpokea kwa furaha na shangwe baada ya kumalizika kifungo cha takribani miaka 15 jela na kurudi kwao Ituri.

Ilikuwa hivi; Baada ya kukaa jela kwa kipindi cha zaidi ya miaka 16 kutumikia adhabu ya Mahakama ya Kimataifa ya Uhalifu (ICC), kiongozi wa zamani wa waasi wa UPC, Thomas Lubanga, alirejea nyumbani na kupokelewa na maelfu ya raia.

Maelfu ya watu walijjitokeza mjini Bunia kumpokea Lubanga, ambaye baadhi ya watu wa kabila lake la Bahema walimbatiza jina la Nelson Mandela wa Ituri.

Édouard Unwanga Balladur, mmoja wa wazee wa busara wa kabila la Alur, aliiambia DW kwamba Lubanga "alipatishwa tabu ya bure na ilhali alikuwa akifanya jambo kwa manufaa ya wakaazi wa Ituri", alipokuwa kiongozi wa kundi la waasi wa Muungano wa Wazalendo wa Congo, UPC.

Lubanga, aliyewasili Bunia baada ya kuwa gerezani nchini Uholanzi kwa muda wa miaka 14, sasa anakabiliwa na kibarua kigumu cha kuyapatanisha makabila ya Bahema na Lendu, kufuatia mauaji yanayoendelea katika wilaya ya Djugu.

Mauaji hayo yanayofanywa na waasi wa CODECO wanaotokea kabila la Walendu na yanayowalenga watu wa kabila la Bahema hayajatajwa hadi sasa kuwa ni mauaji ya kikabila.

Kuwasili kwa Lubanga kumesadifiana pia na kipindi cha maombolezo kwa watu wa Ituri kufuatia mauaji ya wenzao wapatao 50 yaliyofanywa na waasi wa kundi la ADF katika vijiji vya Belu, Payipayi na Katanga, katika wilaya ya Irumu, kusini mashariki ya Bunia, wilaya inayopakana na wilaya ya Beni katika mkoa jirani wa Kivu ya Kaskazini.

Waasi wa ADF, wamekuwa wakifanya mauaji kila kukicha katika wilaya ya Beni, kwa sasa wanafanya mauaji hayo hayo katika vijiji mbalimbali vya mkoa wa Ituri.

Lubanga alikutwa na hatia Machi 14, 2012 na Mahakama ya Kimataifa ya Uhalifu wa Kivita (ICC) iliyopo The Hague, Uholanzi  kutokana na makosa ya kivita yaliyoorodheshwa likiwamo la kuwatumikisha watoto chini ya umri wa miaka 15 kama askari wa kivita na kuwajumuisha katika uhasama huko Mashariki wa Jamhuri ya Kidemokrasi ya Kongo (DRC). Alihukumiwa Julai 10, 2012 na kutupwa jela kwa jumla ya miaka 14.Mnamo Desemba 1, 2014 ilithibitishwa na mahakama kuhusu makosa yake ambapo Desemba 19, 2015 Lubanga aliendelea kusalia jela za DRC.

Lubanga alizaliwa Desemba 29, 1960 huko Djiba katika Jimbo la Ituri wakati huo ikiitwa Jamhuri ya Kongo au Leopoldville. Alikuwa miongoni mwa watu kabila la Hema-Gegere. Alisoma elimu yake katika Chuo Kikuu cha Kisangani shahada ya Saikolojia . Alioa na akajaliwa kuwa na watoto saba.

Thomas Lubanga wakati akiwa kiongozi wa kundi la UPC

Wakati wa Vita vya Pili vya Kongo ambavyo vilianza mnamo mwaka 1998 Lubanga alikuwa Kamanda wa Kijeshi na Waziri wa Ulinzi wa Vuguvugu la RCD-ML. Mnamo Julai 2001 alianzisha kundi jingine ambalo aliliita UPC. Mapema mwaka 2002 Lubanga aliondolewa katika vuguvugu la RCD-ML hivyo akaamua kuanzisha kundi jingine la waasisi. Mnamo Septemba akawa Rais wa kundi hilo la UPC ambapo alianzisha tawi la kijeshi la FPLC.

Human Rights Watch ililishtaki kundi la UPC chini ya amri za Lubanga kwa kufanya mauaji ya kikabila, mateso, ubakaji  na kuwajumuisha watoto kuwa askari wa kijeshi. Kati ya Novemba 2002 na June 2003 inaelezwa kuwa UPC iliwaua raia wasio na hatia 800 kwa kigezo cha ukabila katika machimbo ya dhahabu katika eneo la Mongbwalu. Kati ya Februari 18 na Machi 3, 2003 kundi la UPC lilitoa taarifa kuwa limeharibu vijiji 26 na kuua takribani watu 350 na wengine 60,000 kuyakimbia makazi yao.

Aidha Human Rights Watch ilidai kuwa Lubanga aliwaajiri watoto 3,000 kuwa wanajeshi ambapo watoto hao walikuwa na umri kati ya miaka 8 na 15. Lubanga aliwahi kusema kuwa aliitaka kila familia katika eneo lake kumsaidia katika vita hiyo kwa kuchangia kitu kama fedha, ng’ombe au watoto kujiunga na jeshi ili kuzuia uonezi wa vikundi vya waasi kutoka nje vinavyoimezea ardhi yao.

NELSON MANDELA ALIKUWA MTU WA NAMNA GANI?

Nelson Mandela enzi za uhai wake

Juni 12, 1964 Nelson Mandela, mwanasiasa maarufu nchini Afrika Kusini na duniani kwa ujumla ambaye alikuwa mtu muhimu katika kuutokomeza ubaguzi wa rangi nchini humo alihukumiwa kifungo cha maisha kutokana na harakati hizo. Kwa ufupi ni kwamba alianza kutumikia kifungo cha miaka 27 jela.

Mandela alikuwa mtoto wa Chifu wa kabila la Tembu, Chifu Henry Mandela. Mandela alizaliwa katika kijiji cha Mveso kwenye mji mdogo wa Transkei, Julai 18, 1918.

Mandela alikamatwa, akatiwa hatiani na kuhukumiwa kifungo cha maisha gerezani kuanzia mwaka 1964 hadi 1990, ambapo maisha yake kama kiongozi wa harakati za kupambana na ubaguzi wa rangi yakajulikana dunia nzima. Kama mfungwa wa dhamiri, Mandela mara kwa mara alikataa kuachiwa kwa masharti.

Mwaka 1990, akiwa amekaa jela kwa miaka 27 na akiwa na umri wa miaka 71, iliachiwa huru bila masharti yoyote baada ya utawala wa kibaguzi kushinikizwa na jumuiya ya kimataifa.

Mwaka 1944, alijiunga na chama cha siasa cha African National Congress (ANC), kilichoundwa kwa lengo la kukabiliana na sera za ubaguzi wa rangi za serikali ya wachache ya nchini Afrika Kusini iliyoongozwa na watu weupe.

Na baadaye, mfumo huu ukabadilika na kuwa mapambano ya muda mrefu dhidi ya ubaguzi yaliyoongozwa na Mandela. Nelson Mandela aliunda tawi la kijeshi ndani ya ANC lililojulikana kama "Umkhonto we Sizwe" au "Mkuki wa taifa" ili kukabiliana na serikali iliyoko mamlakani na sera zao za ubaguzi wa rangi.

Alishitakiwa kwa hujuma na kupanga njama za kuipindua serikali mnamo mwaka 1964, na ndipo alipofungwa kifungo cha maisha katika gereza lililopo kwenye kisiwa cha Robben.

Mandela alikivutia kizazi cha Afrika Kusini kwa kuwa ingawa alikuwa kifungoni kwa muda mrefu, utu wake na mtizamo wake juu ya ulimwengu ulipenya hadi nje ya kuta za gereza.

Miongo kadhaa aliyotumikia kifungo haikumvunja nguvu, bali ilimjengea mchango wake wa kihistoria katika mapambano ya kusaka uhuru wa taifa hilo.

Baadhi ya nyimbo za kupinga ubaguzi wa rangi zilitoa mwito wa kuachiwa huru kwa Nelson Mandela, na miongoni mwa nyimbo hizo ni ule wa Johnny Clegg na Savuka ulioitwa, "Asimbonanga" ukiwa na maana "Hatujamuona". Alifariki dunia jijini Johannesburg, Afrika Kusini Desemba 5, 2013.

Hivyo basi huenda watu wa Bunia na Ituri kwa ujumla wake wanamuona Lubanga kurandana kiasi na Mandela licha ya kuonekana kuwa na makosa ambayo yalimfanya atupwe jela. Hata hivyo wanasalia kuamini kuwa mtazamo wake juu ya watu wa ardhi yake ni mzuri hata kama haupendezi kwenye macho ya walio nje ya hapo.

Read More